Ágrip úr sögu LEB í 30 ár: 1989-2019

 

Valgerður Sigurðardóttir, formaður FEB í Hafnarfirði og gjaldkeri LEB skrifar ágrip af 30 ára sögu LEB - Landssambands eldri borgara:

Þegar litið er til 30 ára sögu Landssambands eldri borgara á Íslandi vekur það athygli hversu áhrifarík samtökin hafa verið fyrir aldurshópinn.

Samvinna sambandsins og aðildarfélaganna hafa verið „traust og góð“ eins og skráð er í sögu elsta aðildarfélagsins, en slíkt samstarf er grundvöllur að velgengni.

Þá hefur sambandið alltaf virt sjálfstæði aðildarfélaganna og mótað á þann hátt gagnkvæma virðingu fyrir samstarfi og ákvörðunum. Gætt hefur verið alls hlutleysis í stjórn- og trúmálum.

Árið 1989Öll ár hafa gildi í starfi sambandsins en árið 1989 stendur upp úr í sögulegu samhengi þess þegar horft er til þeirra þátta sem litu að starfsemi eldri borgara á Íslandi. Lög um málefni aldraðra sem sett voru árið 1982 heyrðu undir heilbrigðis-og tryggingarmálaráðherra voru í endurskoðun samkvæmt endurskoðunarákvæði laganna. Markmið þeirra var meðal annars „ að aldraðir eigi völ á þeirri heilbrigðis- og félagslegu þjónustu sem þeir þurfa á að halda og að hún sé veitt á því þjónustustigi sem er eðlilegast og hagkvæmast miðað við þörf og ástand hins aldraða“. Lögin voru búin að vera um mánaðaskeið en það bar að fara yfir lögin á 5 ára fresti. Sá langi tími sem nýttur var til að yfirfara lögin byggðist á reynslu hinna ýmsu ákvæða í lögunum frá 1982. Vinnan tók tíma en var til fyrirmyndar og mikilla hagræðingar og hagsbóta fyrir eldri borgara í landinu. Meðal þeirra breytinga sem fylgdu lögunum sem voru nr. 82/1989 var að heimaþjónustan færðist alfarið yfir á sveitarfélögin, efling Heilsugæslu í heimabyggð og framkvæmdasjóð aldraðra var þar tryggður fastur tekjupóstur. Lögin voru samþykkt 1. júní 1989.Aðdragandi og stofnunStofnun að Landssambandinu var lagður grunnur á ráðstefnu sem haldin var í Reykjavík laugardaginn 29. apríl 1989. Þá þegar höfðu félög eldri borgara hafið starfsemi í mörgum sveitarfélögum svo að á þeim tímapunkti sem um ræðir var komið að frekari samheldni meðal félaga. Norrænt samstarf var fyrirmyndin en nokkrir félagsmenn höfðu verið í góðu sambandi við Norrænu samvinnunefndina sem eru samtök eftirlaunafólks á Norðurlöndum. Frá stofnun Landsambandsins hefur það verið aðili að samvinnunefndinni og átt þar í góðum samskiptum.Það var bjart og hlýtt veður sem tók á móti á fjórða tug fulltrúa frá hinum ýmsu félögum sem kenndu sig við aldraða þegar þeir mættu norður á Akureyri til að stofna Landssamband aldraðra mánudaginn 19. júní 1989. Undirbúningur að stofnuninni hafði verið vel kynntur í félögunum fyrir fundinn. Stofnfundurinn sátu 30 fulltrúar frá 9 sveitarfélögum auk 6 áheyrnarfulltrúa.Markmiðið með stofnun Landssambands var „fyrst og fremst að vinna að bættum hag eldri borgara“ sagði Aðalsteinn Óskarsson fyrsti formaður Landsambands aldraðra við stofnun þess.Í lögunum segir að sambandið skuli vinna að hagsmunum aldraðra og koma fram fyrir hönd aðildarfélaga gagnvart Alþingi, ríkisstjórn og öðrum sem hafa með málefni aldraðara að gera.Á stofnfundinum sem haldinn var á Hótel KEA, var lögð fram áskorun til heilbrigðisráðherra vegna uppbyggingu sjúkrahúsa, þá var fagnað endurskoðun laga nr.82/1989 um málefni aldraðra. Þá var ellilífeyririnn ofarlega í huga manna eins og nú og lagði fundurinn áherslu á hækkun hans sem og að athugun skyldi fara fram á framtíðartengingu greiðslu frá almannatryggingum og lífeyrissjóðum.Annað kom upp á fundinum. Í drögum að lögum Landssambandsins sem lögð voru fram á fundinum, hljóðaði 2. gr. svo: Aðild að samtökunum eiga félög fólks sem er 60 ára og eldra og sem ætla að vinna að almennum hagsmunum félaganna svo og tómstundamálum þeirra, þó eigi fleiri en eitt félag í hverju sveitarfélagi.Umræður urðu á stofnfundinum um þennan lið laganna þar sem í Reykjavík voru starfandi tvö félög, Samtök Aldraðra og Félag eldri borgara í Reykjavík og nágrenni. Var borin upp breytingartillaga við 2. grein í lagadrögum Landssambandsins þess efnis að greinin stæði nema bætt yrði við hana „nema landsfundur samþykki annað“. Ef breytingartillagan yrði samþykkt var hægt að kjósa á fundinum um að bæði félögin frá Reykjavík mættu starfa innan sambandsins en tillagan var felld. Lagadrögin höfðu fyrir stofnfundinn verið lögð fyrir formenn aðildarfélaganna og fengið samþykki sitt þar. Samtökum aldraðra var ekki ætlað að vera með nema þá að ganga til liðs við félagið í Reykjavík en það félag átti fulltrúa á fundinum en Samtök aldraðra ekki. Hans Jörgensson sem var formaður Samtaka aldraðra í Reykjavík gekk út af stofnfundinum þar sem hann var ekki kjörinn fulltrúi. Hann óskaði jafnframt „samstarfi fyrir málefnum aldraðra góðs gengis“. Hann skrifaði síðan grein í blöðin vegna málsins sem Bergsteinn Sigurðarson formaður Félags eldri borgara í Reykjavík og nágrennis, svaraði.Í fyrstu stjórn Landssambandsins áttu sæti: Aðalsteinn Óskarsson formaður en hann kom frá Akureyri, Adda Bára Sigfúsdóttur Reykjavík, Guðrún Þór Kópavogi, Einar Albertsson Siglufirði og Sveinn Guðmundsson Akranesi.StarfiðAðalsteinn Óskarsson, var formaður til ársins 1991 en þá tók við Ólafur Jónsson sem sinnti formennsku til ársins 1997. Benedikt Davíðsson gegndi starfi formanns til ársins 2005, þegar Helgi K. Hjálmsson tók við og var formaður til ársins 2011. Jóna Valgerður Kristjánsdóttir tók við formennsku árið 2011 og er jafnframt fyrsta konan til að gegna formennsku Landssambandsins. Jóna Valgerður var formaður til ársins 2015 en þá tók við Haukur Ingibergsson við. Núverandi formaður er Þórunn Sveinbjörnsdóttir en hún hefur gengt formennsku frá árinu 2017.Í dag eru aðildarfélögin 53.Það vekur athygli þegar saga Landssambandsins er skoðuð og hvað sambandinu hefur tekist vel til í samvinnu við Alþingi og opinberar stofnanir að bæta um betur hag og þá velferð eldri borgara í landinu. Frá upphafi hefur Landssambandið komið að ýmsum starfshópum, samstarfsnefndum þar sem tekin hafa verið fyrir almenn málefni aldraðra, uppbygging hjúkrunarheimila, Landsspítala, fjölskyldumál, lífeyrismál og stöðu almannatrygginga. Lög hafa tekið breytingum til hins betra sem heyra undir málaflokkinn og má segja að þar hafi afrakstur umsagna Landsambandsins um frumvörp frá Alþingi þar sem velferð eldri borgara koma til, haft áhrif. Afnám tekjutengingar hjóna hjá Tryggingastofnun var mikið hagsmunamál sem Landssambandið meðal annarra mála stóð að.Öldungaráð eru nú orðin að veruleika innan sveitarfélaganna. Þau eru tilkomin meðal annars fyrir tilstuðlan Landssambandsins og eftirbreytni við hin Norðurlöndin. Í norræna samstarfinu kom fram að á Norðurlöndum væru starfandi Öldungaráð í sveitarfélögum og gefist vel.Ráðin eru og eiga eftir að efla velferð eldri borgara enn frekar í því nærumhverfi sem sveitarfélögin eru.Landssambandið staðið fyrir ráðstefnum þar sem brýn hagsmunamál sem efst eru á baugi hafa verið tekin til umræðu.Þá hefur frá árinu 1997 verið gefið út ritið Listin að lifa. Vandað hefur verið til ritsins sem hefur verið félagsmönnum upplýsandi og skemmtilegt. Með tækniþróun og nýrri kynslóð eldri borgara hafa upplýsingar- og kynningarmál meira færst yfir á tölvutækt form eins og með tilkomu heimasíðu leb.is og facebook.LokaorðLandssamband eldri borgara hefur komið víða við í störfum sínum og staðfest með tilveru sinni fyrir og með aðildarfélögunum hversu mikilvægt hlutverk þess er innan samfélagsins. Það hefur mótað söguna með starfi sínu í 30 ár. Þá er það sambandinu og öllu starfi þess fyrir málaflokkinn ómetanlegt hversu áhugasamir og öflugir einstaklingar hafa valist til forystu og fylgt eftir þeim málum sem brunnið hafa á málefnum eldra fólks á hverjum tíma.Grein Valgerðar birtist fyrst í LEB-blaðinu 2019